تسمه تایم چیست؟ معرفی سازوکار، علائم خرابی و روش تعویض تسمه تایم

مسئله زمان‌بندی و نظم در هر سیستم مکانیکی بسیار حائز اهمیت است. این موضوع در مورد موتور خودرو با قطعات متعدد و سازوکار پیچیده‌ای که دارد نیز صدق می‌کند. زمان‌بندی احتراق و نظم و ترتیب حرکت بسیاری از قطعات درون موتور مانند میل‌لنگ، سوپاپ‌ها، میل بادامک و غیره توسط قطعه‌ای تسمه‌ای شکل به نام تسمه تایم انجام می‌شود. عملکرد صحیح این قطعه، تاثیر قابل توجهی در طول عمر بسیاری از قطعات موتور داشته و حتی بر مصرف سوخت شما نیز اثرگذار است. از طرف دیگر، خرابی آن و عدم توجه به‌موقع به این موضوع نیز می‌تواند خسارات فراوانی به همراه بیاورد.

اما تسمه تایم چیست؟ چطور عمل کرده و یک تسمه خوب چه ویژگی‌هایی دارد؟ در این مقاله، ضمن پاسخ به این سوالات، موارد دیگری نظیر انواع این قطعه، علائم خرابی و زمان تعویض و نحوه انجام این کار را بررسی می‌کنیم. با ما همراه شده و با یکی از مهم‌ترین قطعات موتور خودروی خود آشنا شوید.

تسمه تایم چیست؟

تسمه تایم (Timing Belt) یک تسمه دندانه‌دار است که به‌عنوان بخشی از موتور خودرو، وظیفه انتقال نیرو بین میل‌لنگ و میل‌سوپاپ و درنهایت حرکت زمان‌بندی‌شده سوپاپ‌ها را بر عهده دارد. این تسمه از جنس الیاف مقاوم ساخته شده و زمان باز و بسته شدن سوپاپ‌ها را تعیین و کنترل می‌کند. تسمه تایم درحقیقت جزئی از سیستم موتور خودرو محسوب شده و با دندانه‌های خود با پولی سر میل‌لنگ و میل‌سوپاپ یا میل بادامک متصل می‌شود.

تا پیش از تسمه تایم، از قطعه‌ای به نام زنجیر تایم در خودروها استفاده می‌شد. قطعه‌ای پرسروصدا که خود یکی از عوامل اصلی آلودگی صوتی خودروهای قدیمی بود. اولین بار، این خودروسازان آلمانی و سپس آمریکایی بودند که در دهه ۱۹۴۰ میلادی، تسمه تایم را به جای زنجیر تایم به کار بردند. پس از آن نیز شرکت‌های انگلیسی و ایتالیایی از آن استقبال کردند. در نهایت استفاده از این قطعه از حدود ۶۰ سال پیش، معمول و مرسوم شد. از مزایای آن نسبت به زنجیر تایم هم می‌توان به نصب ساده‌تر، عملکرد بهینه‌تر و قیمت ارزان‌تر آن اشاره کرد. این قطعه همچنین نیازی به روغن‌کاری ندارد. 

انواع تسمه تایم

بر اساس جنس، طول، تعداد لایه‌ها و فاصله دندانه‌ها انواع مختلف و بسیار متنوعی از تسمه تایم در بازار وجود دارد. اما به‌طور‌کلی سازوکار انواع تسمه تایم یکسان بوده و یک وظیفه را برعهده دارند. این قطعه خود از چند لایه ساخته می‌شود که لایه سوم، خود یکی از عوامل تنوع این محصول است. این لایه‌ها عبارتند از:

• لایه بیرونی یا روکش که می‌تواند فلزی، پلیمری یا از جنس پارچه‌های بسیار مقاوم باشد.
• لایه دوم، ساخته‌شده از الیاف بسیار با دوام و مقاوم در برابر افزایش دما، یخ‌زدگی، کشش و فشارهای طولی
• لایه سوم، ساخته‌شده از یکی از انواع لاستیک CR یا HNBR که عامل اصلی مقاومت تسمه تایم در برابر سایش، افزایش یا کاهش دما، کشش، روغن و پارگی محسوب می‌شود.
• لایه چهارم که از پارچه‌های بسیار محکم و منعطف ساخته شده و روی دندانه‌ها کشیده می‌شود. 

نحوه عملکرد تسمه تایم چیست؟

اما سازوکار عملکرد تسمه تایم چیست؟ برای درک این موضوع ابتدا باید با چهار مرحله احتراق در موتورهای چهارزمانه آشنا باشید. این مراحل به شرح زیر هستند:

• مکش سوخت و هوا؛ شامل پایین رفتن پیستون در درون سیلندر و بازشدن سوپاپ هوا و مکش به داخل سیلندر
• تراکم؛ شامل بالا رفتن پیستون در سیلندر و متراکم شدن مخلوط سوخت و هوای وارد شده
• احتراق؛ شامل جرقه زدن شمع و احتراق مخلوط سوخت و هوا، پایین رفتن مجددا پیستون و باز شدن سوپاپ دود 
• خروج دود؛ شامل حرکت دوباره پیستون به بالا و خروج دود از سوپاپ دود 

همانطورکه می‌بینید در هر چهار مرحله، یک بار سوپاپ‌های هوا یا دود باز می‌شوند. تسمه تایم، این وظیفه را بر عهده داشته و باید آن را به‌موقع انجام دهد. نظم این فرآیند را سرعت گردش میل‌لنگ تعیین می‌کند که از یک سو، تسمه تایم به دور آن پیچیده شده است. 

لازم به ذکر است که تسمه تایم در میانه حرکت خود از قطعه‌ای به نام هرزگرد یا ASR نیز عبور می‌کند. این قطعه پولی‌شکل، روی بلبرینگ قرار داشته و به جای دیگری متصل نیست. هدف آن هم تنظیم درجه سفتی تسمه است. همچنین باید بدانید که تعداد دندانه‌های تعبیه‌شده روی تسمه تایم و فاصله آنها با دنده‌های روی پولی‌های میل‌لنگ و میل‌سوپاپ هماهنگی دارد. در غیر این صورت، این سه قطعه نمی‌توانند به شکل نرم و روان نسبت به یکدیگر حرکت کنند. وجود این دندانه‌ها از لغزش تسمه جلوگیری می‌کند.

علائم عملکرد ناقص تسمه تایم چیست؟

بی‌توجهی به عملکرد ناقص تسمه تایم می‌تواند خسارات جبران‌ناپذیری به موتور خودرو وارد بیاورد. از مهم‌ترین علائمی خرابی تسمه تایم پیش از پارگی آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.

شنیده شدن صدای قرقر از موتور

صدایی شبیه به ناله یا قرقر از موتور، می‌تواند به دلیل عملکرد ناقص تسمه تایم یا شل شدن آن باشد. حتی امکان سفت شدن بیش از اندازه این قطعه نیز وجود دارد. در این مواقع، لازم است حرکت صحیح تسمه روی دنده‌های میل‌سوپاپ و میل‌لنگ بررسی شده و هرزگرد نیز مجددا تنظیم شود. در صورت مشاهده پوسیدگی، تعویض تسمه تایم را توصیه می‌کنیم.

صدای تق تق از موتور

شنیده شدن صدای تق‌تق یا ضربه از موتور نیز نشانه‌ای از خارج شدن تسمه تایم از تنظیم است. در این موارد ممکن است تسمه از دندانه مخصوص خود روی میل‌سوپاپ یا میل‌لنگ خارج شده باشد. کنده شدن دندانه‌های تسمه و پوسیدگی آن نیز می‌تواند سبب حرکت ضربه‌ای میل‌لنگ و میل‌سوپاپ شود. در برخی موارد حرکت نامنظم سوپاپ‌ها سبب برخورد آنها با پیستون‌ها نیز باعث چنین صداهایی می‌شود. عدم توجه به این موضوع سبب وارد آمدن خسارت به پیستون و سرسیلندر نیز خواهد شد. 

روشن نشدن خودرو

به‌طور‌کلی، هرگونه نقص در سیستم احتراق خودرو می‌تواند یکی از نشانه‌های خرابی تسمه تایم و زمان تعویض آن باشد. عملکرد ناقص این قطعه سبب می‌شود که سوپاپ هوا به درستی باز نشده و در نتیجه، مخلوط سوخت و هوا به اندازه کافی وارد محفظه احتراق نشود. اتفاقی که می‌تواند با استارت خوردن ناقص خودرو، استارت خوردن و خاموش شدن و یا اساسا روشن نشدن خودرو همراه باشد. در برخی موارد خاموش شدن خودرو می‌تواند به علت پارگی تسمه تایمینگ آن باشد.

شتاب گیری غیرعادی خودرو

یکی از نشانه‌های یک تسمه تایم خارج‌شده از تنظیم، شتاب‌گیری غیرعادی خودرو است که معمولا با افزایش دور موتور همراه می‌شود. در این مواقع معمولا دندانه‌های تسمه با دندانه‌های پولی‌های میل‌سوپاپ یا میل‌لنگ تنظیم نیست. رانندگی پرشتاب خود یکی از دلایل کاهش عمر این قطعه نیز محسوب می‌شود. 

علائم ظاهری یک تسمه تایم فرسوده

بهترین راه‌کار تشخیص به‌موقع فرسودگی تسمه تایم، بازرسی مداوم آن است. وجود هرگونه نشانه پوسیدگی، پارگی، دنده‌های خردشده، پوسته‌پوسته شدن لایه‌ها، ساییدگی و صاف شدن دندانه‌ها از مهم‌ترین علائمی هستند که نشان می‌دهند زمان تعویض تسمه تایم شما فرا رسیده است.

نکات مهم هنگام خرید تسمه تایم

به‌طور‌کلی هنگام خرید لوازم یدکی خودرو بیش از هر چیز باید به اعتبار برند سازنده توجه کنید. برندهای معتبرتر قطعات باکیفیت‌تری نیز تولید می‌کنند. به‌طور‌کلی، تسمه‌های تایم‌های خارجی از کیفیت به‌مراتب بالاتری در مقایسه با انواع ایرانی برخوردار هستند. 

در درجه بعدی هم این اعتبار فروشنده است که باید مورد توجه قرار گیرد. به‌ويژه در کشور ما که برندهای خارجی معمولا حضور فعال یا نمایندگی رسمی ندارند، باید دقت کنید که فروشنده لوازم یدکی خودرو، ضمانت‌های لازم را در خصوص اصالت کالا و گارانتی آن ارائه دهد.

از دیگر نکات مهم هنگام خرید تسمه تایم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• عدم خرید تسمه تایم‌هایی که به‌صورت فله‌ای به فروش می‌رسند
• تطابق شکل دنده‌ها و طول تسمه تایم با دنده‌های میل‌لنگ و میل بادامک و فاصله آنها
• سلامت بدنه تسمه و برخورداری از گارانتی
• عدم گذشت بیش از پنج سال از تاریخ تولید تسمه

بهترین زمان تعویض تسمه تایم

عملکرد به موقع و صحیح تسمه تایم، به معنی تکمیل کامل یک چرخه احتراق در درون موتور خودرو است. در صورت از بین رفتن نظم حرکت سوپاپ‌ها، این چرخه به‌صورت ناقص انجام شده و می‌تواند سبب عملکرد معیوب موتور شود. روندی که قطعا خساراتی به موتور، میل‌لنگ‌ها و سوپاپ‌ها وارد می‌آورد.

سازندگان خودرو معمولا در دفترچه آن بهترین زمان تعویض تسمه تایم را درج می‌کنند. این زمان می‌تواند بر حسب کیلومترهای طی‌شده نیز بیان شود. بااین‌حال حتی عمر بهترین تسمه تایم هم روی خودروهای ایرانی بیشتر از ۵۰ هزار تا ۸۰ هزار کیلومتر رانندگی عمر نمی‌کند. عمر این قطعه روی خودروهای خارجی می‌تواند تا ۱۶۰ هزار کیلومتر نیز باشد. 

فرآیند تعویض تسمه تایم و نکات آن

حتی با خرید بهترین تسمه تایم درصورت نصب غیراصولی، نه‌تنها عمر آن کاهش می‌یابد؛ بلکه به قطعات مستقیم و غیرمستقیم درگیر با آن یعنی میل‌سوپاپ، میل‌لنگ، هرزگرد، سوپاپ، سرسیلندر و پیستون نیز آسیب وارد می‌شود. به‌طور‌کلی، تعویض این قطعه فرآیندی تخصصی است که مراحل آن به‌صورت خلاصه به شرح زیر هستند:

• باز کردن و خارج کردن فیلتر هوا، پیچ هرزگرد، پیچ‌های آلترناتور، تسمه کولر، آلترناتور، پولی پمپ آب و قاب بالایی تسمه
• آزاد کردن فضای اطراف تسمه با جک زدن زیر خودرو
• خارج کردن قاب پایینی تسمه
• قرار دادن پیشرانه روی زمان درج‌شده روی بدنه آن
• برداشتن تسمه تایم قدیمی با به عقب بردن هرزگرد
• نصب تسمه تایم جدید به همراه آلترناتور و کولر
• سفت کردن پیچ هرزگرد
• بازگرداندن جهت پیشرانه به حالت اولیه

دقت کنید که در طول این فرآیند باید گیربکس را در حالت خلاص قرار دهید. بررسی سلامت هرزگرد، واتر پمپ، دنده‌ها و پولی‌ها و در صورت لزوم تعویض آن‌ها به همراه تسمه تایم نیز ضروری است.

سخن آخر؛ خرید تسمه تایمینگ خودرو

همانطور که گفتیم یکی از مهم‌ترین عواملی که باید هنگام خرید تسمه تایم در نظر بگیرید، اعتبار فروشنده است. فروشگاه زدفیت به‌عنوان یکی از قدیمی‌ترین و معتبرترین فروشگاه‌های لوازم یدکی خودروهای خارجی در ایران، انواع تسمه تایم تولیدشده توسط برندهای معتبر را عرضه می‌کند. قیمت‌های رقابتی، ضمانت اصالت کالا و مشاوره خرید از مزایای زدفیت محسوب می‌شوند. برای دریافت مشاوره در این زمینه و استعلام قیمت تسمه تایمینگ با ما تماس بگیرید.