تسمه دینام خودرو چیست؟ انواع و علائم خرابی تسمه دینام

تسمه دینام، یکی از قطعات مهم خودرو است که نقشی کلیدی در عملکرد سیستم‌های مختلف برقی مانند دینام، واتر پمپ، کمپرسور کولر، پروانه خنک‌کننده و غیره دارد. این قطعه ساده، نیروی موتور را به دینام و سایر اجزا منتقل کرده و به تامین انرژی الکتریکی مورد نیاز خودرو کمک می‌کند. در این مقاله کارکرد این قطعه را مرور کرده و انواع و دلایل و علائم خرابی آن را شرح می‌دهیم. در آخر نیز زمان مناسب برای تعویض تسمه دینام و مراحل این کار را بیان می‌کنیم. با ما همراه شده و با یکی از حساس‌ترین قطعات خودروی خود آشنا شوید.

تسمه دینام چیست؟

تسمه دینام که به آن تسمه موتور یا تسمه پروانه نیز گفته می‌شود، یک نوار لاستیکی هیدروکربنی مقاوم است که در جلوی موتور خودرو قرار دارد. کارکرد اصلی این قطعه انتقال نیروی چرخشی موتور به دینام به‌منظور چرخش آن و تولید انرژی الکتریکی است. بااین‌حال در خودروهای جدید، وظیفه حرکت اجزای دیگر مانند پمپ فرمان هیدرولیک، کمپرسور کولر، پمپ آب و حتی پروانه رادیاتور را نیز به عهده دارد. به عنوان مثال تسمه دینام JAC J5 یک قطعه تقریبا همه‌کاره است که بیشتر این اجزاء را به حرکت درمی‌آورد. 

در ساخت تسمه پروانه با هدف مقاومت کششی بیشتر، نوارهای نخی و سیم‌های فولادی هم به کار می‌روند. دینام، به کمک این نوار لاستیکی، برق مورد نیاز برای شارژ باتری و عملکرد سیستم‌های الکتریکی خودرو را تامین می‌کند. به همین دلیل، سلامت تسمه دینام برای عملکرد صحیح خودرو حیاتی است.

تسمه دینام کجاست؟

تسمه دینام معمولا در قسمت جلوی موتور و در نزدیکی چرخ سمت راست قرار دارد. این قطعه به پولی‌ها یا قرقره‌های میل‌لنگ متصل است و مسیری مارپیچ را از میان سایر اجزا تا رسیدن به دینام طی می‌کند. به همین دلیل به آن، مارپیچ هم گفته می‌شود. با چرخش میل‌لنگ و قرقره‌های آن، نیروی موتور از طریق این نوار لاستیکی به اجزای مختلف منتقل می‌شود. دسترسی به تسمه دینام اغلب با باز کردن کاپوت خودرو امکان‌پذیر است.

انواع تسمه دینام کدامند؟

تسمه‌های دینام در دو نوع اصلی وجود دارند:

• تسمه وی (V) شکل یا ذوزنقه‌ای؛ که عمدتا در خودروهای قدیمی‌تر در انواع ساده و دند‌ه‌ای به‌کار می‌رفتند. مقطع این محصول به شکل V بوده و به دلیل طراحی خاص خود به‌ویژه در نوع دنده‌ای انعطاف‌پذیری و طول عمر بالا و لغزش پایینی دارد.
• تسمه شیاری؛ که در خودروهای تولید شده در ۳۰ سال گذشته در دنیا و سال‌های اخیر در ایران به‌کار رفته است. این محصول، چهار تا هفت شیار روی سطح نسبتا پهن خود دارد که باعث افزایش دوام، انتقال بهتر نیرو و عملکرد بهینه در مقایسه با نوع وی شکل می‌شود.

دلایل خرابی تسمه دینام چیست؟

تسمه دینام ممکن است به دلایل مختلفی خراب شود که مهم‌ترین آنها عبارتند از:

• کیفیت پایین؛ تسمه‌های بی‌کیفیت و غیراستاندارد معمولا عمر کوتاه‌تری دارند و در برابر گرما و تنش، مقاومت کمتری از خود نشان می‌دهند. 

• استهلاک و فرسودگی؛ با گذشت زمان و استفاده مداوم، تسمه دینام به دلیل قرار گرفتن در معرض حرارت، اصطکاک و تنش، دچار ساییدگی و ترک‌خوردگی می‌شود.
• تنظیم نامناسب؛ شل بودن تسمه، باعث لغزش و اختلال در عملکرد اجزای متصل به آن می‌شود. سفت بودن بیش از حد هم، فشاری اضافی روی آن وارد آورده و احتمال پارگی‌اش را افزایش می‌دهد.
• خرابی اجزای درگیر با تسمه؛ پولی‌های فرسوده، تسمه‌سفت‌کن معیوب، سوختن زغال‌های دینام و نوسانات شدید آن، خرابی آفتامات و غیره می‌توانند فشاری اضافی به تسمه دینام وارد کنند.
• آلودگی به روغن و مایعات دیگر؛ ریزش این مایعات روی تسمه، خاصیت ارتجاعی و استحکام آن را کاهش داده و باعث خشکی، لغزش، پوسیدگی یا پارگی آن می‌شوند.
• گرمای بیش از حد موتور؛ این موضوع به‌ویژه در مناطقی با آب‌وهوای گرم یا در خودروهایی که دمای موتور آن‌ها به هر دلیل بالاست شایع‌تر بوده و به‌مرور زمان، باعث خشکی و شکنندگی تسمه می‌شود. 

در این میان، مقاومت تسمه در مواجهه با این عوامل تعیین‌کننده بوده و بر عمر و عملکرد آن تاثیر دارد. بنابراین، بهترین راه پیشگیری از خرابی تسمه دینام، خرید این محصول از فروشگاه‌های لوازم جانبی ماشین با برندهای شناخته‌شده است.

علائم خرابی تسمه دینام چیست؟

تشخیص زودهنگام خرابی تسمه دینام می‌تواند از ایجاد مشکلات بزرگ‌تر جلوگیری کند. به همین دلیل، برخی از نشانه‌های رایج خرابی آن را در این بخش معرفی می‌کنیم.

روشن شدن چراغ هشدار دینام

روشن شدن چراغ باتری یا دینام، نشان‌دهنده اختلال در عملکرد دینام است. این مشکل ممکن است به دلیل لغزش یا پارگی تسمه دینام باشد که از انتقال نیرو به دینام جلوگیری می‌کند. این چراغ را عمدتا در خودروهای مدرن‌تر می‌بینیم. اگر دینام سوخته باشد، انتشار بوی سوختگی بالشتک‌ها یا زغال‌های آن نیز محتمل خواهد بود.

ضعف در عملکرد سیستم های الکتریکی

کاهش نور چراغ‌های جلو، کندی سیستم برف‌پاک‌کن یا ضعف در عملکرد سیستم‌های الکتریکی دیگر می‌تواند ناشی از ناتوانی دینام در تامین برق کافی باشد. خرابی تسمه دینام، یکی از دلایل این موضوع است. با این وجود باید دیگر قطعات و به‌خصوص خود دینام و باتری را نیز بررسی کنید.

ترک خوردگی یا ساییدگی

با بازدید چشمی از تسمه دینام، ممکن است ترک‌ها، ساییدگی‌ها یا حتی لبه‌های فرسوده را روی آن ببینید. این موارد که ابتدا با ترک‌های ریز روی سطح پدید می‌آیند، نشانه‌های واضح نیاز به تعویض این قطعه هستند. عدم تعویض به موقع، قرارگیری در معرض گرمای زیاد یا استفاده از متریال نامرغوب در ساخت تسمه از دلایل مهم این مشکلات محسوب می‌شوند.

گرمای بیش از حد موتور

در برخی خودروها، خرابی تسمه دینام، منجر به توقف عملکرد پمپ آب می‌شود. اتفاقی که باعث افزایش دمای موتور شده و خود را به شکل جوش آوردن‌های مداوم یا روشن شدن چراغ آمپر نشان می‌دهد. در این صورت، یکی از احتمالات اصلی، عملکرد ناقص تسمه موتور است.

لغزش تسمه هنگام بار الکتریکی زیاد دینام

اگر تسمه دینام در مواقعی مانند روشن کردن کولر که با افزایش بار دینام همراه است شروع به لغزش کند، احتمال دارد صدایی مانند تق‌تق بشنوید. همچنین ممکن است کیفیت عملکرد کولر، فرمان هیدرولیک یا دیگر قطعات برقی کاهش یابد. این مشکل معمولا ناشی از شل‌شدگی، فرسودگی و عدم توان آن در تامین کشش لازم است.

بیرون زدگی تسمه دینام و دلایل آن

بیرون‌زدگی تسمه موتور عمدتا به علت خرابی پولی‌های میل‌لنگ، تنظیم نادرست، یا ساییدگی بیش از حد رخ می‌دهد. این مشکل می‌تواند به خرابی قطعات دیگر نیز منجر شود. در برخی موارد، خرابی هرزگردها و تسمه‌سفت‌کن، مسئول بیرون‌پریدگی تسمه دینام هستند. این مشکل را در مورد محصولات وی شکل خودروهای قدیمی به‌خصوص در دورهای بالا بیشتر شاهد هستیم. بیرون‌زدگی این قطعه، معمولا با انحراف هرزگرد به یک سمت، صدای زیاد و لقی بلبرینگ‌های تسمه‌سفت‌کن همراه است.

صدای جیرجیر از موتور

اگر تسمه شل یا فرسوده باشد، هنگام کار کردن موتور، صدای جیرجیر از آن شنیده می‌شود. این صدا در زمان استارت زدن یا استفاده از کولر شدت می‌گیرد. از دیگر دلایل این صدا می‌توان به خرابی پولی‌های میل‌لنگ و یاتاقان آنها و تجمع آلودگی، روغن و گردوغبار روی تسمه اشاره کرد. محصولات باکیفیت مانند تسمه دینام KMC T8 کمتر دچار چنین مشکلاتی می‌شوند. تنظیم مناسب کشش، توسط مکانیک حرفه‌ای هم می‌تواند از بروز صداهای غیرمعمول جلوگیری کند.

پارگی کامل تسمه دینام

با پارگی تسمه موتور، خودرو فورا از کار می‌افتد زیرا دینام نمی‌تواند برق مورد نیاز را تامین کند. در چنین حالتی، باتری تخلیه شده و عملکرد اجزاء دیگر مانند کولر و فرمان هیدرولیک هم متوقف می‌شود. این مشکل معمولا به دلایلی مانند فرسودگی، کیفیت پایین، گرمای شدید، تماس با مواد شیمیایی یا نصب نادرست تسمه به وجود می‌آید.

بهترین زمان تعویض تسمه دینام

برای جلوگیری از خرابی‌های ناگهانی، بهتر است تسمه دینام را در زمان مناسب تعویض کنید. به‌طور معمول، عمر مفید این قطعه، بین ۶۰,۰۰۰ تا ۱۰۰,۰۰۰ کیلومتر یا حدود چهار تا پنج سال است. این زمان، بسته به عادات رانندگی و کیفیت قطعه هم می‌تواند تغییر کند. توصیه می‌شود به‌همراه این قطعه، قطعات درگیر با آن به‌خصوص هرزگرد و تسمه‌سفت‌کن را نیز عوض کنید. در صورت مشاهده علائم خرابی نیز لزوم تعویض این قطعات افزایش می‌یابد.

مراحل تعویض تسمه پروانه

تعویض تسمه دینام فرآیندی است که نیاز به دقت و ابزار مناسب دارد. مراحل آن نیز به‌طور خلاصه به شرح زیر هستند:

• باتری خودرو را قطع کنید.
• با استفاده از یک آچار مناسب، تسمه‌سفت‌کن را آزاد کنید تا تسمه قدیمی شل شود.
• تسمه فرسوده را از پولی‌ها جدا کرده و تسمه جدید را جایگزین کنید.
• اطمینان حاصل کنید که تسمه به‌درستی روی شیارهای پولی‌ها قرار گرفته باشد. 
• تسمه‌سفت‌کن را به جای خود برگردانید و از فشار مناسب آن مطمئن شوید. 
• باتری را مجددا متصل و عملکرد تسمه را بررسی کنید.

لازم به ذکر است که تنظیم و تعویض تسمه دینام در خودروهای قدیمی با تسمه‌های وی شکل به‌صورت دستی و همراه با رگلاژ کردن دینام انجام شده و نیازمند تخصص است.

سخن آخر درباره تسمه دینام

تسمه پروانه یا دینام بخش مهمی از سیستم برق خودرو است که خرابی آن می‌تواند مشکلات جدی ایجاد کند. اطلاع از نوع تسمه نصب‌شده روی خودرو، تشخیص علائم خرابی و تعویض به‌موقع این قطعه، می‌تواند از هزینه‌های اضافی و مشکلات ناگهانی جلوگیری نماید. مهم‌ترین دلایل خرابی تسمه دینام نیز پوسیدگی و کیفیت پایین آن هستند که خود را به‌صورت صداهای غیرطبیعی، افت کیفیت یا توقف عملکرد بخش‌های مختلف و حتی خاموش شدن خودرو نشان می‌دهند. با بررسی منظم این قطعه مهم از سلامت خودرو و رانندگی ایمن خود مطمئن شوید.