ترموستات خودرو چیست؟ نقش و عملکرد ترموستات در موتور خودرو

عملکرد بهینه موتور خودرو به حفظ دمای آن در محدوده‌ای مشخص وابسته است. در غیر این صورت نه‌تنها کیفیت احتراق کاهش می‌یابد بلکه رفته‌رفته، موتور نیز دچار آسیب‌دیدگی‌های متعدد می‌شود. برای این منظور، سیستمی متشکل از قطعات مختلف با وظیفه تنظیم دمای موتور طراحی شده که سیستم خنک‌سازی نام دارد. ترموستات خودرو، یکی از مهم‌ترین اجزاء این سیستم است. این قطعه، وظیفه تنظیم مقدار ورودی مایع خنک‌کننده به موتور را برعهده دارد.

آشنایی با نحوه عملکرد ترموستات خودرو و علائم خرابی آن برای هر راننده‌ای ضروری است. در این مقاله، ضمن بررسی این موارد، انواع این قطعه را نیز معرفی کرده و به ذکر نکاتی در رابطه با سرویس دوره ای ترموستات می‌پردازیم. با ما همراه شده و در پایان به موتور خودروی خود برای حفظ دمای مناسب کمک کنید.

ترموستات خودرو چیست؟

ترموستات (Thermostat) قطعه‌ای دایره یا بیضی‌شکل کوچک روی محفظه موتور است که وظیفه کنترل جریان مایع خنک‌کننده ورودی از واتر پمپ به موتور و از موتور به رادیاتور را برعهده دارد. همانطورکه می‌دانید، این مایع، دمای موتور را در محدوده عملکردی مناسب، یعنی بین ۸۰ تا ۹۲ درجه سانتی‌گراد نگه می‌دارد.

زمانی که دمای موتور افزایش یافته، ترموستات باز شده و اجازه می‌دهد که مایع، با ورود به رادیاتور در معرض پره‌های خنک‌کننده قرار گرفته و خنک شود. اما زمانی که موتور سرد است، ترموستات خودرو نیز تا زمان رسیدن دما به حد مجاز، بسته می‌شود. به‌این‌ترتیب، غلظت و گرانروی روغن ترمز، همواره در حد ایده‌آل باقی مانده و از اصطکاک بیش از حد قطعات با یکدیگر جلوگیری می‌شود.

جنس بیشتر اجزاء داخلی ترموستات خودرو معمولا از فلزات مقاوم به افزایش دما به‌ویژه آلومینیوم یا فولاد است. این فلزات، همچنین خواص رسانایی گرمایی خوبی دارند که به اندازه‌گیری دقیق دما توسط سنسور ترموستات کمک می‌کند. در بیشتر خودروها این قطعه، جایی بین موتور و رادیاتور و نزدیکی قسمت جلوی موتور نصب می‌شود.

ترموستات خودرو مزایای دیگری نیز با خود به همراه داشته که مهم‌ترین آنها عبارتند از:

• کمک به گرم شدن سریع‌تر موتور و استارت خوردن آسان‌تر
• بهینه شدن مصرف سوخت
• مصرف بهینه مایع خنک‌کننده
• بهبود کیفیت شتاب‌گیری خودرو و رانندگی نرم‌تر

در صورت خرابی ترموستات خودرو و با توجه به نقش حیاتی آن در سلامت موتور، لازم است آن را تنها از مراکز خرید قطعات خودرو معتبر با برندهای اصلی و شناخته‌شده تهیه کنید. 

نحوه عملکرد ترموستات خودرو

پیش از توضیح نحوه عملکرد ترموستات خودرو باید قطعات تشکیل‌دهنده آن را معرفی کنیم.

اجزاء ترموستات خودرو چیست؟

بسته به نوع ترموستات، این قطعه می‌تواند اجزاء متفاوتی داشته باشد. بااین‌حال در همه آنها قطعات زیر یافت می‌شوند:

• محفظه ترموستات؛ که معمولا از جنس پلاستیک یا لاستیک ساخته شده و دیگر قطعات را در درون خود جای می‌دهد.
• هسته مومی ترموستات؛ که از جنس یک ماده حساس به دمای مومی بوده در درون سوپاپ قرار دارد. این ماده گلوله‌ای‌شکل، به‌طور خودکار و بر اساس دمای مایع خنک‌کننده، منبسط یا باز و منقبض یا بسته می‌شود.
• پیستون ترموستات. با منبسط یا منقبض شدن موم ترموستات، یک میله فلزی یا پیستون به حرکت در می‌آید. پیستون نیز سوپاپ را باز کرده یا می‌بندد.
• سوپاپ ترموستات؛ که مایع خنک‌کننده با باز شدن آن وارد رادیاتور می‌شود.
• فنر؛ که از جنس فولاد یا آلومینیوم بوده و با دریافت نیروی موم باز و حرکت کرده و سوپاپ ورودی را باز و بسته می‌کند.
• سیلندر ترموستات؛ که پیستون و سوپاپ در درون آن قرار می‌گیرند.

سازوکار حفظ دمای موتور توسط ترموستات

نحوه عملکرد ترموستات را می‌توان در مراحل زیر خلاصه کرد:

• استارت خوردن موتور سرد. در این حالت، ترموستات بسته است و اجازه نمی‌دهد مایع خنک‌کننده از موتور به سمت رادیاتور جریان یابد. پمپ آب نیز آب را به داخل موتور پمپاژ می‌کند.
• افزایش دمای موتور. با شروع به کار موتور و انجام فرآیند احتراق، رفته‌رفته دمای آن نیز افزایش یافته و توسط مایع خنک‌کننده جذب می‌شود. با عبور دما از ۹۰ درجه، سوپاپ ترموستات خودرو شروع به بالا رفتن می‌کند تا موم در معرض مایع گرم‌شده قرار گرفته و مسیر عبور را باز کند.
• ورود مایع خنک‌کننده به رادیاتور. با باز شدن کامل ترموستات، مایع خنک‌کننده وارد رادیاتور شده و توسط فن خنک می‌شود. در این مرحله، ترموستات دوباره بسته می‌شود.
• پمپاژ دوباره مایع به موتور. پس از خنک شدن مایع خنک‌کننده در رادیاتور، پمپ آب، دوباره آن را از طریق شیلنگی که پایین رادیاتور قرار دارد به سمت موتور پمپاژ می‌کند.

لازم به ذکر است که دمای باز شدن انواع ترموستات با یکدیگر متفاوت و معمولا در محدوده‌ای بین ۸۵ تا ۹۵ درجه سانتی‌گراد است. با توجه به این توضیحات، مشخص است که ترموستات نه‌فقط وظیفه رساندن دمای موتور به محدوده مجاز، بلکه وظیفه حفظ آن را نیز با باز و بسته شدن مداوم خود به‌عهده دارد.

انواع ترموستات خودرو را بشناسید

ترموستات خودرو در انواع مختلفی تولید می‌شود که مهم‌ترین آنها را در ادامه بررسی می‌کنیم.

ترموستات معمولی مومی

به این ترموستات، فانوسی هم گفته می‌شود و در قلب آن موم منبسط/ منقبض‌شونده قرار دارد. سازوکار آن را نیز در بخش‌های قبلی مقاله توضیح دادیم. انواع جدیدتر ترموستات خودروی مومی به سوپاپ یا شیر بای‌پس مجهز هستند. مزیت مهم سوپاپ این است که در صورت خرابی ترموستات، همچنان اجازه گردش مایع خنک‌کننده را می‌دهد.

ترموستات الکترونیکی

این محصول به‌جای موم از انواع سنسور الکترونیکی برای دریافت دمای محفظه موتور و مایع خنک‌کننده بهره می‌برد. این سنسورها اطلاعات خود را به یک رله ارسال کرده و رله نیز مسیر جریان مایع خنک‌کننده را باز کرده یا می‌بندد. ترموستات خودروی الکترونیکی دقت بیشتری نسبت به انواع مومی دارد. 

ترموستات الکترومکانیکی

این محصول، ترکیبی از دو نوع معمولی و الکترونیکی است. در آن، علاوه بر حسگر دمای مومی، یک سنسور دیگر برای اندازه‌گیری دمای فلز ترموستات نیز وجود دارد. دستور باز و بسته شدن کل سیستم نیز توسط یک حسگر حرارتی به رله ارسال می‌شود.

ترموستات بدون سوپاپ 

در این ترموستات‌ها که در خودروهای قدیمی نصب می‌شدند جریان به‌صورت مستقیم و بدون حضور سوپاپ، برقرار می‌شود. در صورت خرابی این ترموستات، جریان مایع نیز قطع شده و دمای موتور می‌تواند به‌شدت افزایش یابد.

اهمیت و مراحل سرویس دوره‌ای ترموستات

ترموستات، یک قطعه حساس با عمر مفید بین دو تا پنج سال است. بااین‌حال پیش از خرابی کامل آن نیز ممکن است شاهد افت عملکردش باشید. به همین دلیل، سرویس دوره ای ترموستات اهمیت فراوانی دارد. این خدمات، شامل موارد زیر است:

• تست ترموستات. با باز کردن ترموستات و قرار دادن آن در آب بالای ۹۵ درجه سانتی‌گراد باید شاهد باز شدن‌اش باشید.
• تعویض ترموستات خودرو بر اساس فصل. در فصول گرم‌تر سال بهتر است ترموستاتی نصب کنید که در دمای پایین‌تری باز می‌شود. برعکس در فصول سردتر سال می‌توان از ترموستات‌های با دمای باز شدن بالاتر استفاده کرد.
• بررسی عملکرد موتور. افزایش مصرف سوخت، اشباع شدن مبدل کاتالیزور، ریپ زدن، دودزدگی شمع‌ها و تغییر رنگ روغن موتور نشانه‌هایی از عملکرد ناقص ترموستات هستند.
• تمیز کردن ترموستات از آلودگی‌ها

همچنین هنگام سرویس دوره ای ترموستات خودرو، لازم است سطح مایع خنک‌کننده را نیز بررسی کرده و نیز از سلامت شیلنگ‌های پمپ آب نیز مطمئن شوید. 

سخن آخر؛ خرید ترموستات خودرو

ترموستات خودرو قطعه چندان گرانی نیست و توصیه می‌شود حداقل هر دو الی سه سال یکبار آن را عوض کنید. فروشگاه زدفیت، واردکننده لوازم یدکی مخصوص خودروهای چینی، انواع ترموستات را نیز با برندهای اصلی عرضه می‌کند. به‌منظور دریافت مشاوره خرید، دریافت لیست قیمت و سفارش محصولات زدفیت با ما تماس بگیرید.